Overzicht van de activiteiten van de projectgroep Ambachtslieden in 2016
- Rondleidingen geven op een Restauratiewerk in Uitvoering met vmbo leerlingen techniek klas 3 en 4 en hun docenten. Klik hier voor het artikel "Welke vaklui gaan straks voor onze monumenten zorgen?" in het september 2015 nummer van de Haerlem Nieuwsbrief.
- Eigenaren en aannemers van hofjes en kerkmonumenten en van andere publieke gebouwen informeren en motiveren om bij werkzaamheden een leerwerkplek en/of een stageplek te creëren.
- Het organiseren van thema avonden (Zie ook het artikel "Op de bres voor behoud van kwalitatief goed restauratiewerk" en het artikel hieronder "Kleur kan architectuur maken of breken").
- Nagaan of subsidie aangevraagd kan worden bij een fonds om gedurende een jaar de extra kosten te dekken die gepaard gaan met het begeleiden van leerlingen door een leermeester.
Alle berichten van de werkgroep Ambachtslieden kunt u hier vinden.
Hoe Historisch Haerlem zich inzet voor het restauratievak
Bron: Nieuwsbrief projectcentrum restauratietechniek. Auteur: Els Arends
Initiatief uit onverwachte hoek waar het gaat om werving van nieuwe leerlingen voor het restauratievak: Has Kuijpers, lid van de Historische Vereniging Haerlem en zelf gepensioneerd schilder, organiseert excursies om VMBO-leerlingen te interesseren voor de restauratie.
Vakspecialisten volop aan het werk in Trou moet Blycken
Drie leden van de projectgroep Ambachtsleden konden onlangs de voortgang van de werkzaamheden in de sociëteit Trou moet Blycken in ogenschouw nemen.
Onder het lijnenspel van de dragende constructie op de zolderetage is de indeling al goed zichtbaar van het te verhuren appartement. Met het bieden van eigentijds wooncomfort zal een kenner en liefhebber van houtconstructies op deze etage een prettig woonklimaat ervaren. De bewoner heeft tevens de beschikking over een kleine buitenruimte.
Een deel van het souterrain was voor de brand in gebruik als borrelruimte. Over de toekomstige bestemming van het souterrain is nog niet alles te zeggen, aldus Jan Spoelder. Wel is van drie in het oog springende ruimtes al iets bekend namelijk dat de kookruimte waar mogelijk in oude staat hersteld zal worden, wel aangepast aan hedendaags gebruik en qua oppervlak vergroot, dat de twee bedsteden in het tussengedeelte van deze verdieping gehandhaafd blijven en dat wellicht een ruimte gecreëerd wordt voor opslag van wijnen.
De werkzaamheden op de bel-etage zullen aandacht en vaardigheden vergen van een ander specialisme: hier worden de stijlkamers voorzien van nieuwe wandbespanning en worden de plafonds en lambriseringen hersteld.
Het gehele pand wordt opnieuw geschilderd; of dit aan de hand van de resultaten van een uitgevoerd kleurhistorisch onderzoek zal plaatsvinden, was bij het schrijven van dit artikel nog niet bekend. Op elke verdieping wordt flink doorgewerkt om de opleverdatum april 2017 te halen. Het gerestaureerde gebouw zou volgens de projectgroep ambachtslieden, een interessante locatie zijn voor een van de volgende jaarvergaderingen van onze vereniging.
Aannemer: Burgy Bouw te Leiden; stageplaats voor Richard Weber;
Architectenbureau: Bouwstra en Verlaan te Vianen;
Projectgroep Ambachtslieden, Has Kuijpers secretaris
De Hoofdwacht verandert van kleur
Wanneer u op de Grote Markt bent geweest dan hebt u gezien dat onze verenigingszetel in de steigers staat en door steigerdoek aan het zicht onttrokken is. Wat gebeurt er achter de schermen? De gemeente Haarlem, eigenaar van De Hoofdwacht, laat het gebouw schilderen. U herinnert zich misschien het artikel in de Nieuwsbrief van februari dit jaar onder de kop 'Naar een historisch kleurpalet in Haarlem?' Daarin kon u onder meer lezen dat er dit jaar bij het bouwkundig onderhoud aan De Hoofdwacht ook kleurhistorisch onderzoek in de verwachting lag. Dit onderzoek door deskundigen heeft daadwerkelijk plaatsgevonden met als resultaat dat er aan de kleur voor de ramen en kozijnen niet veel verandert maar wel aan die voor de luiken en de deuren. Deze krijgen een oker/bruin tint (RAL 8001 of S5030-Y20R), zoals de afbeeldingen bij dit artikel laten zien. Wij, als gebruikers van het gebouw, kunnen ons wel vinden in de nieuwe oude kleuren!
Nieuwe dakconstructie voor Sociëteit Trou moet Blycken
Een uitslaande brand in juni 2014 legde de dakconstructie van het monumentale pand van het Sociëteits gebouw Trou moet Blycken in de as. Maandagavond 6 juni 2016 werden de onderdelen voor de nieuwe kapconstructie met een oplegger aangevoerd in de Grote Houtstraat en met een kraan stuk voor stuk omhoog gehesen. Dankzij een goede voorbereiding en goede weersomstandigheden, was de kapconstructie binnen een week in elkaar gezet.
Mei 2016 vmbo leerlingen naar Teylers Museum en Huis ter Kleef
Medio mei 2016 organiseerde de Projectgroep Ambachtslieden twee excursies voor vmbo leerlingen naar monumenten in restauratie. Doel van deze excursies is leerlingen op een laagdrempelige manier kennis te laten maken met een monument, hen te laten zien op welke manier onderhoud wordt uitgevoerd en hen bewust te maken van de rol die ambachtslieden spelen in het voortbestaan van erfgoed. Een nevendoel is door middel van een excursie het vinden van een stageplaats bij een restauratiebedrijf voor de leerling te vergemakkelijken. Lees meer
Februari 2016 Naar een historisch kleurpalet in Haarlem?
Kleuren zijn belangrijk bij verschillende vormen van cultureel erfgoed.Kleur speelt een grote rol bij schilderwerk, een van de meest voorkomende werkzaamheden bij monumenten.
De Gemeente Haarlem stond, in het kader van een meerjarenplanning voor het onderhoud schilderwerk aan een deel van het stadhuis, voor de keus om of de kleuren donker groen en Bentheimer wit weer aan te brengen of met behulp van kleurenonderzoek over te stappen op historische kleuren. Men besloot, gesteund door Marjoleine van Schaik, adviseur Erfgoed en Bouwhistorie en Maartje Taverne, architectuurhistoricus werkzaam voor de Gemeente Haarlem, een kleuronderzoek te laten uitvoeren door Judith Bohan.
Na intensief overleg ook met de projectleider van de firma Ripperda, die de uitvoerende werkzaamheden verrichtte, is gekozen voor een 19e-eeuws kleurenpalet van okergeel en okerbruin op de houten delen van de bebouwing rond de kloostertuin en rond de binnenplaats aan het kapittelhuis. Het grijs van de hardstenen onderdorpels rond de kloostertuin, is voortgezet op de houten onderdorpels van de kozijnen van het kapittelhuis. De hoogglansverf op basis van alkyd is onverdund opgezet wat een bolle glanzende laag als resultaat heeft. Het houtwerk is doorleefd gelaten: gebruiksschade die door de eeuwen heen is opgetreden, is uiteraard wel beschermd, maar zichtbaar gebleven.
Bent u nieuwsgierig geworden? Loop op werkdagen door de poort van het Stadhuis naar de binnenbebouwing en laat u verrassen.
Op het wensenlijstje van de beide architectuurhistorici staat het verrichten van onderzoek naar de historische kleuren op rijks- en gemeentemonumenten in Haarlem, het samen brengen van deze gegevens in een publicatie en het vervaardigen van een Haarlemse historische kleurenwaaier. Naast Leiden maken de gemeenten Delft en Dordrecht al gebruik van een dergelijke kleurenwaaier. Iets wat vanwege tijd- en geldgebrek nog niet op de prioriteitenlijst van de Gemeente Haarlem staat.
Aan De Hoofdwacht wordt in 2016 bouwkundig onderhoud verricht, waaronder ook het schilderwerk. Naar verwachting zal er kleurhistorisch onderzoek verricht gaan worden, zodra de steiger is opgebouwd. Het zou mooi zijn, nu er schilderwerk in de planning staat, wanneer het kleurpalet wordt gekoppeld aan de bouw- en architectuurgeschiedenis van het pand. Het kleurhistorisch onderzoek en de onderhoudswerkzaamheden zouden zich ook moeten uitstrekken over alle geveldecoraties. De Stichting Geveltekens van onze vereniging heeft al vragen en wensen die zij in een voorbereidende fase zou willen inbrengen. Misschien is het een idee om een fotografisch verslag bij te houden van de werkzaamheden aan De Hoofdwacht?
Has Kuijpers, secretaris projectgroep Ambachtslieden
Meer lezen over het onderwerp?
-Haerlem Jaarboek 2014 blz. 192 e.v. : Ged. Oude gracht 138 over het aangebracht kleurpalet op de 1e verdieping. Auteur: Martin Busker.
-Haarlems Dagblad van 2 december 2015: "Stadhuis terug in zijn oude kleur".
-De Haerlem website onder Ambachtslieden: "Kleur kan architectuur maken of breken"; presentatie voor de HVH door Olga van der Klooster in 2014.
-'Van de Leidse schilders mette groote quast', auteur Olga van der Klooster; Uitgeverij Primavera Pers.
14 december 2015 Jaarverslag Projectgroep Ambachtslieden
Bijdrage van Has Kuijpers, secretaris
Doelstelling
De doelstelling van de Projectgroep Ambachtslieden is instandhouding van de ruimtelijke en monumentale kwaliteit van Haarlem, in het bijzonder m.b.t. het onderhoud aan rijks- en gemeentemonumenten. Hiertoe worden o.a. de volgende activiteiten ontwikkeld: het interesseren en motiveren van leerlingen VMBO techniek (schilderen, metselen en timmeren) voor het restauratie vakmanschap, dit in samenwerking met hun docenten. Voorts het stimuleren van opdrachtgevers van restauratiewerkzaamheden en hun aannemers tot het bieden van stageplaatsen dan wel leerwerkplekken.
Werkzaamheden
In de verslagperiode zijn vier excursies gehouden met leerlingen en docenten van klas 3 en 4 van het Sterrencollege en van het Technisch College Velsen. Daarbij werd aandacht besteed aan de specifieke bouwwijze, materialen en het onderhoud aan historische gebouwen gelegen aan en rondom de Grote Markt. De laatste excursie was naar het Proveniershof, waar de restauratiewerkzaamheden in volle gang waren, dit was een schot in de roos. Hier gaven de aan het werk zijnde ambachtslieden les op de werkplek.
Gestart is met het persoonlijk benaderen van de rentmeesters van de kleine kerkmonumenten om de aandacht te vestigen op het bieden van stageplekken en leerwerkplekken zodat een nieuwe generatie ambachtslieden het aan hen toevertrouwde monument op vakkundige wijze kunnen blijven onderhouden.
Leden
U. Kluyver
mevr. H. Kuijpers (secr.)
R. Pels
mevr. M. de Vlas-Houben
M. van Bleek (contactpersoon voor het AB)
Is timmeren een leuk vak?
Bijgaand het artikel "Is timmeren een leuk vak?" uit het tijdschrift Monumenten 1-2016 van de hand van Els Arends. Klik hier voor het artikel.
Kleur kan architectuur maken of breken
"Kleur kan architectuur maken of breken", en huisschilders uit het verleden wisten dat als geen ander. Zij beheersten de technieken om kostbaar marmer en dure houtsoorten tot in de perfectie met verf te imiteren en zij konden bouwfouten met verf verdoezelen. Bovendien was het kleurgebruik dat zij in een stad toepasten als ondersteuning van de architectuur veel diverser dan vandaag de dag. Onder verflagen met kleuren die wij tegenwoordig als "monumentaal"ervaren –grachtengroen en Bentheim (gebroken wit) – blijken dikwijls oude verflagen in gewaagde kleuren als bloedrood en kerriegeel te zitten". Geciteerd wordt drs. J.J. de Haan, wethouder van Cultuur, Werk en Inkomen van de gemeente Leiden, uit zijn inleidend woord bij de publicatie over historische buitenkleuren in de Sleutelstad. De gemeente Leiden was opdrachtgever voor een onderzoek naar het historisch kleurpalet van deze stad.
Een uiteenzetting over historisch kleurgebruik op buitengevels door Olga van der Klooster was een interessante, leerzame en passende aanloop naar een discussie over een dreigend tekort aan ambachtslieden in de restauratiesector op 4 november jl. in de Hoofdwacht te Haarlem.
Van der Klooster, kunsthistoricus en kleurenonderzoeker wist op een levendige manier, voorzien van beelden, in het kort de inhoud van haar onderzoek naar het historisch kleurgebruik in Leiden over te brengen op de talrijke aanwezigen: regenten en besturen van hofjes- en kerkmonumenten, aannemers en restaurateurs als ook onderwijsvertegenwoordigers. Welke technieken en verfmiddelen paste de schilder vroeger toe, welke kleuren bepalen en bepaalden de buitenarchitectuur en welke rol speelden de bouwmeester en de schilder bij de kleurkeuze? Het vierjarig onderzoek heeft een Leids kleurenpalet opgeleverd en bevat vijftig historische kleuren. De stalenkaart is bedoeld als een hulpmiddel voor al diegenen die hun oude woonhuis, bedrijfspand van een historisch verantwoorde kleur willen voorzien.
Bij de opstelling van de stalenkaart zijn naast handmatig onderzoek met het scalpelmesje in oude verflagen, ook de resultaten van archiefonderzoek en de kleuren van de historische Leidse stadsgezichten op schilderijen en prenten verwerkt. De kleuren van verven van vroeger op basis van lijnolie en pigmenten zijn vertaald naar moderne verfproducten veelal op synthetische basis. Op een vraag of het Leidse kleurenpalet overeenkomsten zou kunnen vertonen met een "Haarlems Palet" zei Van der Klooster dat, in de 17e en 18e eeuw op bouwgebied tussen de Hollandse steden nauwe contacten bestonden. Evenals Leiden heeft Haarlem een groei- en bloeiperiode gekend, waarin particuliere woningbouw, en bouw van openbare voorzieningen, weeshuizen, kerken, hofjes en ziekenhuizen een onderdeel zijn gaan vormen van wat nu de historische binnenstad wordt genoemd en een beschermd stadsgezicht is. De bouwmeesters die in Leiden werkten, bouwden ook in Haarlem of Den Haag. Het kleurenpalet dat op historische stadsgezichten is weergegeven, stemt voor de verschillende steden sterk overeen.
Haarlem telt 1149 rijksmonumenten en 1238 gemeentelijke monumenten. Al deze gebouwen doorlopen een onderhoudstraject, waarvan het buitenschilderwerk een onderdeel vormt. Met de ervaring die in Leiden is opgedaan, is het goed voor te stellen dat de historische buitengevels, ook van hofjes en kerkmonumenten, een kleurrijker beeld zullen laten zien wanneer deze geschilderd zouden zijn aan de hand van een Haarlems Kleurpalet, dan thans het geval is.
De kleurstalenkaart Leiden is onderdeel van de publicatie: "Van Leidse schilders Mette groote quast"( ook goed te gebruiken bij lessen over de geschiedenis van het schildersambacht en kleurenleer in HBO, MBO en VMBO onderwijs). Auteur: Olga van der Klooster. Te bestellen bij: Primavera Pers. Prijs: € 14,50
Naschrift: Martin Busker, voorzitter van de stichting Haarlemse Geveltekens zet zich al jaren in voor kleurreconstructie bij gevelstenen. Een aantal daarvan hangt in hofjes. Olga van der Klooster was in opdracht van de Gemeente Haarlem begonnen met archiefonderzoek naar historisch kleuronderzoek. Zij wil hier graag mee verder gaan.
Restauratie St. Bavo toont nut en noodzaak ambachtsvak
Op 18 september j.l. vond in de Kathedrale Basiliek St. Bavo een groots opgezette Ambachtsdag met de focus op metselwerk plaats. De St. Bavo is met 26 miljoen euro op dit moment het grootste restauratieproject in Nederland. Tijdens de werkzaamheden aan het gebouw is gebleken hoe urgent het is om het ambachtsvak te herwaarderen, de specialistische kennis te behouden en een prominente plaats te geven in het beroepsonderwijs.
De vele bezoekers aan deze dag – afkomstig uit het hele land - uit de aannemersbranche, metsel- en voegbedrijven, architecten, medewerkers van Monumentenwacht en van Gemeenten lieten zich informeren en deelden kennis omtrent materiaalonderzoek, grondstoffen, schadeanalyses, reinigings- en uitvoeringstechnieken.
De theorie die tijdens de lezingen aan bod kwam, werd in workshops en demonstraties vertaald naar de praktijk. Diverse demonstraties toonden hoe nieuwe bijpassende bakstenen te maken, hoe bouwkeramiek te restaureren en hoe d.m.v. eenvoudige proefjes te achterhalen is in hoeverre zouten in de gevel schade hebben veroorzaakt.
In de pauze was het mogelijk een rondleiding door de St. Bavo te volgen onder leiding van specialisten die bij de restauratie betrokken zijn geweest. Zij vertelden over de tijdens de herstelwerkzaamheden aangetroffen schades en de gekozen oplossingen.
Deze dag is een stimulans geweest voor alle partijen betrokken bij de instandhouding van het cultureel erfgoed in Nederland. Deze dag geeft ook aan hoe belangrijk het is om het ambacht vak te stimuleren en te propaganderen daar de getoonde werkzaamheden alleen uitgevoerd kunnen worden door mensen die het vak verstaan. De organisatie van de dag was in handen van Hobeon (Certificeringsinstituut), Van Hoogevest Architecten, en de Kathedrale Basiliek St. Bavo.
Meer over de geschiedenis van de Sint Bavo op deze website onder activiteiten gemist "getooid als een bruid".
De projectgroep Ambachtslieden heeft in de laatste week van maart drie maal een rondje Grote Kerk gelopen met leerlingen en docenten van de klassen 3 en 4 VMBO Techniek (metselen en timmeren) van het Sterren College en het Technisch College Velsen. Doel van deze activiteit is aankomende ambachtslieden inzicht te geven hoe er in de loop der eeuwen gebouwd werd en welke vaardigheden geleerd moeten worden om onderhoud- en restauratiewerkzaamheden te verrichten om het gebouwde erfgoed te behouden. De basisinformatie voor de wandeling is opgesteld door Remmert Pels, lid van de projectgroep, tevens lid van de werkgroep Excursies en Lezingen. We moesten het accent van de informatie tijdens de wandeling aanpassen aan de groep: was de ene groep rustig en aandachtig, de andere was druk en hadden de leerlingen een korte spanningsboog. De communicatie over en weer tussen de docent, rondleider en leerlingen zorgde er voor dat de aandacht vastgehouden kon worden. Onderweg bleek overigens dat uit de "drukke groep" één van de jongens was afgevaardigd naar een nationale wedstrijd voor metselaars en een andere jongen met trots vertelde dat hij onlangs schilderwerk had verricht in het Hofje van Bakenes.
De Grote of Sint Bavokerk is een dankbaar object om de geschiedenis van de bouw te vertellen aan de hand van de gebruikte materialen en de herkomst ervan, de wijze van opleiden van ambachtslieden en de diversiteit aan beroepen die ingezet werden bij de bouw, die 150 jaar omvatte. Twee publicaties hebben bijgedragen aan de achtergrondinformatie: De Grote of Sint-Bavokerk, "de geschiedenis van haar bouw en inrichting tot de Reformatie"(uitgave Historische Vereniging Haerlem 1985) en nr. 6 uit de Bavo-reeks getiteld "Een kerk in de steigers", waarin veel foto's van vaklieden die de restauratiewerkzaamheden in de periode 1981-1985 uitvoerden, gemaakt door Ruud Bogaart.
De vierde en laatste wandeling op 26 mei j.l. met derde klassers van het Sterrencollege vond plaats rondom de Nieuwe Kerk en in het Proveniershof. Woningbouwcorporatie Ymere verricht grootscheeps onderhoudswerk aan de huizen in het Proveniershof, dat tijdelijk veranderd is in één grote openluchtwerkplaats.
Hier was veel reparatiewerk aan houten kozijnen en deuren te zien en de uitleg van de hoofduitvoerder timmeren over het gebruikte reparatiemateriaal en de toepassing ervan maakten de leerlingen nieuwsgierig. Zo ook zijn verhaal hoe hij als lts`er meteen na zijn opleiding bij een baas moest werken en hoe hij zich door bijscholing in de avonduren, had opgewerkt tot hoofduitvoerder bij restauratiewerkzaamheden, zoals hier in het Proveniershof. Ook de metselaar die bezig was losse, door vocht aangetaste bakstenen te verwijderen, met zijn uitleg over welke stenen wel en welke niet behouden konden blijven, werd met belangstelling gevolgd en was tevens aanleiding voor de docent om met zijn leerlingen de verschillende steensoorten en voegwerk te repeteren.
Gezien de ervaringen met de vier groepen en de nagesprekken met de docenten zal in het vervolg allereerst uitgekeken worden naar een pand waar restauratiewerkzaamheden worden uitgevoerd om ter plekke de basis informatie over monumenten, bouwstijlen en materialen met elkaar te verweven. Lukt dit niet, dan biedt de wandeling rondom de Grote Markt voor de aankomende metselaars volop vaktechnische aanknopingspunten en zullen we voor de aankomende timmerlieden op zoek moeten gaan naar een object dat iets meer beantwoordt aan hun specialisatie. Voorzichtig kunnen we wel al stellen dat er een begin gemaakt is jonge leerlingen techniek met andere ogen hun "oude stad" te laten bezien en dat we hen er op gewezen hebben dat zij, na een vervolgopleiding, werkzaam zouden kunnen zijn in de sector restauratie. Een van de docenten vroeg of het mogelijk is, na overleg, ook in de school iets te doen rondom monumenten en monumentenonderhoud. De projectgroep zal hier zeker over nadenken en met een voorstel komen.
Has Kuijpers, secr. projectgroep Ambachtslieden
